Archiwa państwowe

Rząd i inne instytucje państwowe produkują wiele dokumentów. Oczywiście wszystkie one wymagają archiwizacji. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych to instytucja centralna,  której obszarem działalności są właśnie archiwa państwowe, za zarządzanie którymi jest odpowiedzialna. Czym dokładnie są archiwa państwowe? W jaki sposób można je podzielić? Jak reguluje ich kwestie polskie prawo?

Czym są archiwa państwowe?

Archiwa państwowe tworzą państwowy zasób archiwalny. W ustawie regulującej ich status prawny z 1983 roku stanowią one część narodowego zasobu archiwalnego, do którego zalicza się państwowy zasób archiwalny i niepaństwowy zasób archiwalny. W innym rozumieniu archiwa państwowe to wszystkie archiwa, które zostały utworzone i są prowadzone przez państwo. Archiwa państwowe działają w formie jednostek budżetowych.

Czemu służą archiwa państwowe?

Główną rolą, jaką spełniają archiwa państwowe jest kształtowanie państwowego zasobu archiwalnego. Ich zadaniem jest także ewidencja, opracowywanie, zabezpieczanie i udostępnianie zgromadzonych materiałów. Archiwa państwowe są również uprawnione do wydawania odpisów wypisów i wyciągów przechowywanych w nich dokumentów. Jednocześnie archiwa państwowe prowadzą prace naukowe i wydawnicze z dziedziny archiwistyki, a także popularyzują wiedzę na temat materiałów archiwalnych. Cała ich działalność koncentruje się wokół ustawy z 1983 roku nadającej im status prawne. Współczesne archiwa państwowe sięgają jednak korzeniami roku 1919, gdy działalność została wznowiona po okresie zaborów.

Archiwa państwowe centralne i terytorialne

Nie wszystkie archiwa państwowe mają charakter centralny i dotyczą całego terytorium państwa. Niektóre z nich obejmują swoim działaniem poszczególne jednostki terytorialne, na przykład jedno województwo lub kilka województw. Przykładami  archiwów państwowych są Narodowe Archiwum Cyfrowe, Archiwum Główne Akt Dawnych czy Archiwum Akt Nowych. Każda z tych jednostek spełnia nieco inną rolę i zajmuje się nieco inną dokumentacją. Oprócz tego na terenie Polski istnieje kilkadziesiąt archiwów związanych z jednostkami terytorialnymi, a także ich oddziały zamiejscowe i ekspozytury.

Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych

Instytucją odpowiedzialną za większości z archiwa państwowe jest Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Urząd ten ma charakter centralny. Jego zadaniem jest zarządzanie archiwami państwowymi w Polsce. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych podlega Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego i funkcjonuje w oparciu o swój własny statut, regulamin organizacyjny, jak również konkretną ustawę dotyczącą archiwów państwowych. Urząd powstał na początku lat 50 XX wieku. Obecnie jego struktura dzieli się na pięć departamentów, które odpowiedzialne są kolejno za archiwistyka w, kształtowanie narodowego zasobu archiwalnego, organizację i udostępnianie materiałów, infrastrukturę oraz biuro dyrektora generalnego. Urzędowi podlegają wszystkie archiwa państwowe z pewnymi wyjątkami. Chodzi o archiwa państwowe wyodrębnione, czyli archiwa prowadzone przez niektóre ministerstwa, kancelarię sejmu przez kancelarię prezydenta i kancelarię senatu oraz Urząd Ochrony Państwa. Należy jednak pamiętać że zaliczają się one do państwowej sieci archiwalnej.